Біз Черногорияға балаларымызбен және турагенттіксіз қалай барып қайттық

Әр ата-ана бір күні: «Балаларды саяхатқа шығарып, дүниені танытатын уақыт жетті» деп ойлайды. Әуежайда ешкімді жоғалтып алсамақ, тіпті жақсы. Біз Черногорияға баруды жөн көрдік: турсыз, қатаң кестесіз, оятқышқа байланған таңғы ассыз. Тек өзіміз, еркіндік пен «не болып қалар дейсің?» деген аздап авантюра қостық. Қысқасы, бәрі керемет өтті.

Логистика: ұшып барып, таксиге бар ақшаны жұмсамай жету

Жоспарлау кезеңінде бізде екі нұсқа болды: Стамбул немесе Белград арқылы ұшу. Қағаз жүзінде мұндай транзит нағыз шытырманға ұқсады, бірақ іс жүзінде билеттер қымбат немесе ауысып міну уақыты тым ұзақ еді. Сол себепті біз Air Astana-ның тікелей рейсін таңдадық.

Қызық жайт: Астана – Алматы – Подгорица бағыты Астанадан тікелей ұшудан арзанырақ болып шықты. Төрт адамға (үш ересек пен бір бала) билет құны бір миллион теңгеден сәл ғана асты. 

Әуежайдан трансфер

Черногорияда екі әуежай жұмыс істейді: бірі — Подгорицада, екіншісі — Тиватта. Қазақстаннан ұшатын рейстер астанаға қонады, сондықтан теңізге жету үшін қосымша жол жүру қажет. Жету жолдары мынадай: 

• Автобус: «әуежай – автовокзал – қалаңыз» бағыты оңай көрінуі мүмкін. Бірақ қолыңызда шабадандар, балалар және «саяхатта оқимын» деп біреу сөмкеге салып жіберген «Хәрри Поттердің» екі томы болған сәтте бәрі күрделене түседі. 
• Сол жерден такси ұстау: ыңғайлырақ, бірақ бір бағытқа кемінде €120 төлеуге тура келеді.
• Автокөлік жалдау: еркіндікті де, таулы серпантиндерді де жақсы көретіндерге таптырмас шешім. Бірақ маусым кезінде (шілде-тамыз) шағын көлікке тәулігіне €80-ге дейін қымбаттап кетеді. Сондықтан көлікті алдын ала ертерек жалдап қою керек.

Ал біз не істедік: мұнда Uber де, Яндекс Go да істемейді. Шешімді Facebook-топтары (мысалы, мынау) мен экспаттарға арналған Telegram-чаттардан таптық. Дәл сол жерден біз Александр есімді жүргізушіні тауып, ол бізді Бечичиге жеткізіп, кейін қайта әуежайға апарды. Бағасы да сол: €120.

Қайда тұруға болады: Будва жағалауы

Черногория ықшам ел, бірақ көліксіз жүру онша қолайлы емес. Біз база ретінде Будва жағалауын таңдадық: қасында теңіз, дәмханалар, әрі барлық экскурсиялар осы жерден басталады. Тұрған жеріміз — Бечичи қаласы. Мұнда түнгі клубтар жоқ, сондықтан отбасыларға ыңғайлы. Оның орнына жаңа пәтерлер, супермаркеттер бар, ал жағажайлары көрші Будвамен салыстырғанда әлдеқайда таза. 

Қонақүйлер әдемі, бірақ бағасы тым қымбат: 10 күнге екі-үш миллион теңге шығып кетуі мүмкін. Біз террасасы мен теңіз көрінісі бар пәтерді 10 түнге 900 мың теңгеге жалдадық. Иелері бізге тамаша бонус дайындапты: кофемашина, жемістер, йога-кілемшелер және — ең бастысы! — бір қолшатыр мен екі шезлонг. Осының арқасында біз жағажайда орын жалдауға кететін 100–500 еуро үнемдедік. 

Және иә, мойындау керек: жазда теңіз жағасында бағалар астанамен салыстырғанда екі-үш есе қымбат. Бірақ айналаңда таулар, тап-таза Адриатика және сұлулықтан басың айналар дофамин болғанда, бұл ұмытыла қояды. 

Жағажайдан бөлек немен айналысуға болады

Мұндай елде бір жерде қозғалмай жата беру — қылмыс. Черногорияда қарапайым жаяу серуеннің өзі шытырманға айналады. 

Маршрут №1: Бечичиден Свети-Стефанға дейінгі жағалау бойымен хайкинг

Бұл серуен – теңіз бойымен оңтүстікке қарай, колоритті ауылдар мен әсем жағажайлар арқылы өтеді.

Рафаиловичи. Ерте таңғы ас пен жайлы кешкі ас ішуге атмосферасы бар шағын ауыл. Гирос болсын, пицца болсын – бәрі дәмді. Ал балық сүйер қауым тура атақты «Три рыбаря» мейрамханасына аттану керек. Мұнда күн сайын ауланған балықты кіреберістегі мұз үстіне жайып қояды.

Каменово. Күндіз бұл жер — отбасылық жағажай, ал кешке — нағыз көңіл көтеру ортасына айналады. Мұнда теннис ойнауға да, теңізге шомылуға да болады, өйткені ең жақын жағажай біршама алыс. Тұрғын ауданда шағын дүкендер бар, ол жерден плескавица (котлет) немесе гирос (грек шавермасы) сатып алуға болады. Бағасы — 4-6 еуро.

Пржно. Бұрын аристократтар ауылы болған, қазір – жағалаудағы ең инстаграмдық орын. Тастан қаланған үйлер, шағын айлақ, жартастар. Дәмханалар қымбат (пицца 35 еуро), бірақ бір бокал салқын шарап ішіп, әдемі суретке түсіп, тіпті мидия немесе устрица жеуге кіруге тұрарлық.

Милочер саябағы. Пржнодан Патшайым жағажайына апаратын соқпақ кедр, мимоза және агава өсетін ботаникалық бақ арқылы өтеді. Саябақ деп тұрған жеріміз осы. 

Патшайым жағажайы. Бір кездері тек король әулетіне арналған жабық жағажай болған. Мұнда дәмхана да, дүкен де жоқ — су мен жеңіл асты алдын ала дайындап алу қажет. Сізді тек алтын түстес құм мен ғажайып көріністер күтіп тұрады.

Свети-Стефан. Әйгілі ашықхатта бейнеленген арал, мұнда Софи Лорен мен Ричард Бёртон демалған. Аралдың өзіне кіруге болмайды, бірақ екі жағында да керемет қоғамдық жағажайлар бар. Біз барған күні үлкен толқындарға тап болдық.

Қандай аяқ киім киген дұрыс: ыңғайлы әрі қосымша аяқ киім алған жөн. Бұл жолда алтын құм кенеттен жартастарға ауысады. Сол себепті үлкен қызымыздың крокстары «құрбан болды», ал кенжеміздің су болып қалған сандалдары аяғын қажап тастады.

Маршрут №2: Шулы Будва және жасырын жағажайлар

Будва — Черногорияның туристік орталығы. Мұнда әрдайым шулы, жарқын әрі көңілді. Күндіз — жағажай, кешке — серуен, ал түнде — дискотека.

Будва жағалауында бәрі бар: круиздер мен парасейлингтен бастап квадроцикл жалдауға дейін. Бағасы да соған сай: шезлонг күніне 50 еуроға дейін барады, ал кешкі ас қымбатқа түсуі мүмкін.

Түскі асқа лайфхак: «Тераса» экспресс-мейрамханасына барыңыз. Бұл — жергілікті өзіне-өзі қызмет көрсету асханасына ұқсас орын. Мәзірде тіпті сибас пен дорадо да бар, бағасы өте қолжетімді.

Кофе мен жеңіл тамақ үшін Ескі қалаға жол тартыңыз: мұнда ортағасырлық цитадельдің тар көшелерінде отырып, итальян пиццасын жеп, Nevada дәмханасында түрік кофесін ішіп, ал десертке — австриялық Moritz балмұздағын татып көруге болады. Ескі қаладан соқпақ жол Могрен жағажайларына апарады. Бұл — жартастардың ар жағында жасырылған екі жағажай. Мұндағы су тап-таза, ал күн бату сәтіндегі көріністер — ең ғажаптарының бірі.

Теңіз круиздері 

Будва жағалауы бойымен. Төрт сағаттық теңіз серуенінде ашық теңізде шомылып, Свети-Стефан көріністерін тамашалап, теңіз үңгірлерін көре аласыз. Кемеде сізге пршут ұсынып, ром мен лимонад құяды. Бағасы — адам басына 20 еуро.

Бока-Котор шығанағы бойымен. Бір күндік экскурсия, әр тиынына татиды. Адам басына — 40 еуро, балаларға — 20 еуро. Сіз ЮНЕСКО қорғауындағы ғажайыптарды көресіз: Котор, Пераст, Богородица аралы, Херцег-Нови және Тиват. Кемеде тамақ пен сусынды әдеттегі бағамен сатып алуға болады.

• Котор. Ортағасырлық қамал, онда мысықтар билік етеді. Тар көшелер, қызыл шатырлар мен жаңа піскен нанның иісі. Қамал қабырғасына көтерілуге кеңес бермеймін, бірақ естелікке сувенир алған жөн. 
• Херцег-Нови. Мыңдаған баспалдақ пен гүлдеп тұрған магнолиялар қаласы. Жасыл желек пен гүлге көмкерілген тас көшелермен міндетті түрде серуендеу керек.
• Рифтегі Богородица аралы. Теңізшілер қолдан тұрғызған жасанды арал. 
• Тиват. Porto Montenegro — зәулім яхталарға толы гламурлы порт. Бір кездері мұнда Югославия ӘТК базасы болған, ал қазір — мейрамханалар мен бутиктері бар сәнді жағалау. Портқа жақындай берген сәттен-ақ бұл жердің сән-салтанатын бірден байқайсыз.

Зерттеушіге арналған жанармай: не жеу, не ішу және кәдесыйлар 

Черногорияда ас — нағыз дін. Бәрі ақ нан культінен басталады: жергілікті наубайханалар — көмірсулардың шынайы ғибадатханасы, ал тұрғындар таңнан бері ыстық бөлке үшін кезекке тұрады.

Супермаркеттен алу керек мастхэв:

• Каймак. Табиғаттың нағыз жұмбағы. Оны кез келген IDEA супермаркетінен табасыз. Бұл ірімшік те емес, қаймақ та емес — жаңа піскен қытырлақ нанды нағыз өнер туындысына айналдыратын нәзік тағам.
• Пршут. Жергілікті мақтаныш — таудың самалы мен Адриатика лебін сіңірген кептірілген сан еті. Маңызды лайфхак: қаптамасынан бұқа суретін іздеңіз — бұл пршуттың сиыр етінен жасалғанын білдіреді. 

Дәмханада неге тапсырыс беру керек:

• Чевап. Бұзау етінен жасалған шағын шұжықшалар, грильде піскен ет немесе қою сорпа — бәрі қарапайым, тойымды әрі дәмді. 
• Пицца мен паста. Таңғалмаңыз — Италия шығанақтың арғы бетінде орналасқан. Сондықтан мұнда бұл асты көршілерден кем емес, ал Қазақстандағы көп мейрамханадан әлдеқайда дәмдірек дайындайды.

Ал десертке — Goddo немесе Moritz-тен алынған джелато. Бұл жай ғана балмұздақ емес, турист ретіндегі «азаматтық борышыңыз». Оны татпай кету — сапардың ең басты гастрономиялық әсерінен айырылу деген сөз. 

Тамақ пен сервиске қатысты лайфхактар:

• Жылдамдық күтпеңіз. Жергілікті халық ешқайда асықпайды, олардың ерекшелігі де осында. Босаңсып, сол ырғаққа бейімделіңіз.
• Даяшы сізді дұрыс түсінген-түсінбегенін нақтылап отырыңыз. Жергілікті адамдарға өздеріне ыңғайлысын істеу оңайырақ, ал ол сіз қалағандай бола бермеуі мүмкін. Мысалы, «су» десеңіз, 7 еуро тұратын литрлік бөтелке әкелуі ықтимал. Ал егер «қарапайым су» деп нақтылап айтсаңыз, олар төрт стақан таза әрі дәмді кран суын тегін береді. 
• Чектерді міндетті түрде тексеріңіз. Бізге бірнеше рет «қателесіп» артық кофе қосып жіберген жағдай болды.

Тамақтануға арналған бюджет: төрт адамға арналған кешкі ас шамамен 40–50 еуроға түседі. Көше тағамы (үлкен пицца тілімі немесе гирос) — 3-6 еуро. Егер күніне бір рет болса да дәмханада тамақтансаңыз, орташа есеппен төрт адамға күніне 100 еуро жоспарлаған дұрыс.

Черногориядағы шопинг негізінен гастрономияға қатысты. Үйге ірімшік, пршут және қызыл «Вранац» немесе ақ «Крстач» шараптарын алыңыз.

Қорытынды: сандар мен эмоциялар

Сапарға қанша жұмсадық? Біздің төрт адамға арналған он күндік саяхатымызға шамамен €5000 кетті.

Арзанырақ саяхаттауға бола ма? Әрине. Егер тамақты өзіңіз әзірлесеңіз, круиздерден бас тартсаңыз, теңізден сәл алысырақ тұрсаңыз немесе желтоқсанда келсеңіз — үнемдеуге болады. Бірақ ол балалардың өмір бойы есте сақтайтын демалысы бола ма? Әрине, жоқ.

Мен үшін Черногория — таулар теңізбен, ал тарих курорттық еркін өмірмен тоғысатын Балқанға апаратын қақпа. Шығын 4000 сурет пен ақшамен өлшенбейтін эмоциялардың қасында маңызын жоғалтады.

Егер бір күні сіз бәрін бірден — тауларды, теңізді, грильде піскен балықты және таңғажайып күн батыстарын көргіңіз келсе, картадан Montenegro деген кішкентай нүктені тауып… билет алыңыз. Оған Aviasales.kz көмектеседі.