Тбилиси: қаланы аралау, дәмді тамақтану, көпшілік біле бермейтін жерлермен танысу
Әрине, керемет ірімшік, хачапури және шарап ұсынатын орындар туралы да айтып береміз.
Сәлем, менің атым Лика, мен Тбилисиде тұрамын. Саяхаттағанды жақсы көремін, әсіресе жұрт көп біле бермейтін ерекше жерлерді іздеген ұнайды. Сол себепті туған қалама арнап өзімнің жеке гидімді жасауға бел будым — туристерге арналған топтамалардағыдай емес, өзім білетін Тбилиси жайлы айтып бергім келеді.
Тбилиси — тіршілігі қайнаған, жанға жылу сыйлайтын қонақжай қала. Мұнда тар көшелер, шағын әрі жайлы аулалар, ежелгі қамалдар мен заманауи кафелер қатар тұрады. Ал грузин тағамдары — әлемдегі ең дәмді тағамдардың бірі. Егер бұл жаққа келуді жоспарласаңыз, тек атақты көрнекі жерлерге жүгіруге асықпаңыз. Оның орнына түрлі аудандарды аралап, жергілікті тағамдардан дәм татып көріңіз (тек хинкали мен хачапуримен шектеліп қалмаңыз) — сонда ғана қаланың шынайы тіршілігін сезінесіз.
Қалай жетуге болады?
Тбилисиге жылдың кез келген мезгілінде келуге болады — мұнда әрдайым бір қызық бар. Бірақ мен әсіресе көктемнің соңын ұнатамын — бұл кезде күн қатты ыстық болмайды. Тағы бір сүйікті уақытым — қазан айы, Tbilisoba фестивалі өтетін кез. Бұл кезде чурчхелла пісіп-жетіледі, Рике саябағында концерттер мен би кештері өтеді, ал Нарикала қамалының маңында жергілікті қолөнер мен кәдесыйлар сатылатын шағын дүңгіршектер ашылады.
Қазақстаннан Тбилисиге жету оңай: Алматы, Астана, Ақтау мен Атыраудан тікелей рейстер бар. Тағы бір нұсқа — Кутаисиге ұшып барып, одан әрі автобуспен не таксимен бару (жол шамамен үш сағаттай уақыт алады).
Қазақстан азаматтарына виза қажет емес: Грузияға бір жылға дейін жарамды төлқұжатпен кіруге болады. Ұшақ билеттерін 1,5–2 ай бұрын алған дұрыс.
Қаланы қалай аралаймыз?
Тбилисиді аралаудың ең оңай жолы — метро. Менің өзім де көбіне соған мінемін. Қаланың метросы үлкен емес, бар болғаны екі желі бар: негізгі Ахметели–Варкетили бағыты және Сабуртало желісі. Егер қалаға аз уақытқа келсеңіз, бірінші бағыт жеткілікті болады.
Айтпақшы, Руставели станциясына қатысты қызық аңыз бар. Кіреберістен сәл әрі өтіп, оң жақтан үшінші (қызыл мәрмәрмен көмкерілген) бағанаға көз салсаңыз, қабырғаға әдемі етіп орнатылған кішкентай қабыршақты байқауға болады. Айтуынша, оны сипап тұрып тілек тілесеңіз, ол орындалады. Өзім байқап көрмедім, бірақ таныстарымның айтуынша, шынымен көмектескен.
Тбилисиде Bolt пен Yandex сияқты танымал такси қызметтері жақсы жұмыс істейді. Бағалары да қолжетімді. Әуежайдан қала орталығына таксимен шамамен 25–35 лари (4 700–6 500 теңге) тұрады. Бірақ асығыс болмасаңыз, 337 нөмірлі автобусты таңдауға болады — ол таңғы 07:00-ден кешкі 23:00-ге дейін әр жарты сағат сайын қатынайды. Жол ақысы — сол баяғы 1 лари (200 теңге).
Тұрақтауға болатын жақсы аудандар
Ең басты кеңес — тұратын орынды метроға жақын жерден таңдаңыз. Ыңғайлы әрі сенімді аудандар — Тәуелсіздік алаңы, Руставели мен Авлабари көшесі. Бұл жақта бәрі бар: дәмханалар, музейлер және Тбилисидің ескі тар көшелері. Ал егер қала орталығына артық ақша жұмсағыңыз келмесе, Исани, Самгори және Варкетили аудандарына назар аударыңыз. Бұлар шеткі аймаққа жақын орналасқан, бірақ бағалары әлдеқайда қолжетімді, ал метро бірнеше минуттық жерде ғана. Мен достарыма жиі осы аудандарды ұсынамын — мұнда туристер аз, тыныш, әрі орталық пен әуежайға жету өте оңай.
Ал Диди Дигоми ауданын көлігіңіз болмаса таңдамаған дұрыс — метро алыс, ал орталыққа жету ыңғайсыз. Ваке ауданы сәнді, әдемі жер, бірақ бағалары өте қымбат. Өзім бұл ауданда тұрмас едім.
Ең тиімдісі — пәтер жалдау. Қаланың орталығындағы қонақүйлер қымбат болуы мүмкін, ал пәтерде орын көп, жеке асүй бар. Бұл әсіресе бірнеше күнге келсеңіз өте қолайлы. Airbnb немесе ss.ge секілді сайттардан жақсы ұсыныстар табуға болады. Кейде пәтер иелері тоңазытқышқа өз үйінің шарабын қалдырып кететін қызық дәстүр де бар.
Исани ауданы
Варкетили ауданы
Ескі қала
Руставели алаңы
Нені қызықтауға және қайда баруға болады?
Ең танымал көрікті жерлерді қайта-қайта атап өтудің қажеті жоқ — «Грузия Анасы», Нарикала бекінісі мен Бейбітшілік көпірін кез келген гидтен таба аласыз. Мен сіздерге өзіміз жиі баратын орындарды айтқым келеді: олар аса танымал болмаса да, нағыз Тбилисидің рухын сезінуге көмектеседі.
Жергілікті наубайханалар
Күніңізді жергілікті наубайханалардан бастаңыз. Ыстық лобиани (пісірілген бұршақпен толтырылған таба нан) немесе имерули хачапури (ірімшік салынған нан) алып көріңіз. Менің сүйікті наубайханаларым: Shoti, Leila’s Tone, Graminea және Tone. Жақын маңдағы дүкеннен имеретин ірімшігін сатып алып, саябақтағы орындықта отырып, шағын таңғы ас ұйымдастыруға болады.
Ботаникалық бақ
Кіру: тегін.
Барлығы алдымен «Грузия Анасына» барады, бірақ оның дәл етегінде Ботаникалық бақ жасырын тұрғанын көпшілік біле бермейді. Бұл — қаладағы ең бағаланбай жүрген орындардың бірі. Жаздың аптабында мұнда келіп, ағаштардың саясында тынығып, өзен бойымен серуендеп, шағын сарқырамаға көз сала аласыз. Ал көктемде бақ ішіндегі сакура гүлдеп, ерекше көрініс сыйлайды.
Грузия шежіресі
Кіру: тегін.
Бұл — Тбилиси су қоймасының жанындағы төбеде орналасқан алып ескерткіш. Сыртқы көрінісі Стоунхенджді еске салады: биік бағаналарда Грузия патшаларының бейнелері, Інжіл мен эпос көріністері бейнеленген. Төбенің басынан ашылатын көрініс керемет — бір жағында Тбилиси қаласы, екінші жағында сарқыраған су қоймасы. Монументке таксимен жетуге болады немесе метроның Гурамишвили станциясына дейін барып, одан әрі аздап жаяу жүру керек.
Гардения Шеварднадзе
Жұмыс уақыты: күн сайын 10:00–22:00 арасы (дүйсенбі — демалыс күні).
Кіру бағасы: ересектерге — 2 лари (шамамен 400 теңге), балаларға — тегін.
Гардения Шеварднадзе — бұл жай ғана ботаникалық бақ емес, нағыз шағын әлем: мұнда винтаж стиліндегі кафе, сирек гүлдер егілген клумбалар, жылыжайлар мен тіпті жайлы шағын қонақүй де бар. Бақшаны атақты грузин бағбаны Зура Шеварднадзе жобалап, өзі тұрғызған. Мұнда гүлдер ескі самаурындар мен аяқкиімдердің ішінен өсіп тұр, ал айналада ескі жиһаздар мен көктемнен күзге дейін гүлдейтін ерекше өсімдіктер жайқалып тұрады. Әсіресе көктемде, сакура гүлдеген кезде, керемет атмосфера орнайды, ал жазда — жергілікті кафеден шай алып, ағаштардың көлеңкесінде демалуға таптырмас орын.
Құрғақ көпірдің маңындағы ескі-құсқы базары
Жұмыс уақыты: күн сайын 10:00–17:00 арасы.
Бұл — Тбилисидегі ең үлкен ескі-құсқы базары. Мұнда антикварлық грузин күмісі, түрлі өңірлерден әкелінген пышақтар мен қынжарлар, кеңес дәуірінің естелік заттары, жергілікті шеберлердің бұйымдары мен көне кітаптар сатылады.
Базарға барудың ең жақсы уақыты — демалыс күндері: сол кезде сауда қызу жүріп жатады. Винтаж қызықтырмаса да, базардың ерекше атмосферасы үшін барып көруге тұрарлық. Мұнда жергілікті сатушылармен әңгімелесу — өз алдына бір ғанибет. Олар әр заттың тарихын біледі: бірде сатушы маған патша армиясының офицеріне арнайы жасалған көне шахмат тақтасын көрсеткен еді. Бұл рас па, әлде жай ғана аңыз ба — маңызды емес. Ең бастысы — ол мұны сондай сүйіспеншілікпен, шабытпен айтып бергені.
Базарға «Руставели» немесе «Тәуелсіздік алаңы» метро станцияларынан түсіп, көшенің бойымен 10 минуттай төмен жүрсеңіз жетесіз. Немесе №20, 23 не 95-автобуспен де баруға болады.
Абанотубани ауданы
Абанотубани — Тбилисидің тарихы бастау алған көне орталығы. Аңыз бойынша, патша Вахтанг Горгасалидің аңға салған сұңқары ыстық бұлаққа құлап түсіп, осылайша бұл аймақта шипалы су табылған екен. Содан бері бұл жерде қала бой көтеріп, «Тбилиси» деп аталған — «тбили» грузин тілінде «жылы» дегенді білдіреді.
Осы ыстық күкіртті бұлақтардың дәл үстінде бірнеше ғасырдан бері жұмыс істеп тұрған моншалар орналасқан. Бұл жерге тек туристер емес, жергілікті тұрғындар да жиі келеді. Олар үшін монша — тек жуынатын орын емес, достармен кездесу, әңгіме айтып, демалатын маңызды дәстүр. Ең танымал моншалар қатарына Орбелиани, Гуло және №5 күкірт моншасы жатады.
Ал егер Бетлеми көшесімен сәл әрі жүрсеңіз, балконында жүзім бұтасы жайқалып тұрған, кір жаятын жібі бар ескі үйлерді көре аласыз. Бұл нағыз Тбилиси — жанды, жылы, шынайы.
Метехи шіркеуі
Бұл — биік жартастың үстіне салынған көне шіркеу мен қоңырау мұнарасы. Бұрын мұнда патша сарайы тұрған, алайда бүгінгі күнге дейін оның іргетасының бөлшегі ғана шіркеудің қасында сақталған.
Маған бұл жерде орындықта отырып, қаланың дыбыстары шіркеу қабырғасынан жаңғырып естілгенін тыңдап, Абанотубанидің шатырларына, моншалардан көтерілген буға және көне күмбездерге қарап отырған ұнайды. Шіркеудің ішіне кірмей-ақ қоюға болады, бірақ егер кірсеңіз — ішкі көрінісі өте қарапайым: жарқыраған фрескалар да, мәрмәр де жоқ. Кей кездері мұнда ән салып сатқан ер адамдардың даусын естуге болады — жүректі елжірететіндей әсер қалдырады.
Пайдалы кеңес: Метехи шіркеуіне Рике саябағынан жаяу көпірмен немесе Котэ Афхаци көшесінен жаяу баруға болады — жол қысқа, бірақ көркем. Егер серуен жоспарын құрып жатсаңыз, Метехи шіркеуіне баруды кешке қалдырған дұрыс: бұл жерден күн батар сәтте Ескі қаланың көрінісін тамашалау — нағыз ләззат.
Орбелиани базары
Жұмыс уақыты: күн сайын 10:00–23:00 арасы.
Орбелиани базары — жай ғана сауда орны емес, бүкіл Тбилиси мен аймақтың ерекше көрікті жерлерінің бірі. Бұл жерде 1886 жылдан бері жергілікті халық сауда жасап келген. Ал бүгінде базар нағыз гастрономиялық орталыққа — Грузиядағы алғашқы фуд-холлға айналған. Мұнда 50-ден астам дәмхана, бар мен мейрамхана жұмыс істейді. Сіз бұл жерден дәстүрлі грузин тағамдарынан бастап әлемнің түрлі елдерінің тағамдарын да татып көре аласыз. Бұдан бөлек, дәл осы базарда ең дәмді ірімшіктер — имерули мен сулугуни сатылады. Олар отбасылық рецепт бойынша дайындалады және керемет дәмімен ерекшеленеді. Егер жолшыбай жүріп, жеңіл-желпі тамақтанғыңыз келсе, сауда сөрелерінен жаңа піскен ірімшік қосылған лаваш алып көріңіз — қарапайым әрі дәмді.
Сололаки ауданы
Мұнда ағаш балкондары, шойын баспалдақтары мен өрнекті төбелері бар көптеген ескі үй сақталған. Сололаки ауданы — нағыз көне Тбилисидің рухын сезінуге болатын ерекше мекен. Сол үшін де бұл жер менің сүйікті аудандарымның бірі.
Сондай-ақ бұл маңда тек жергілікті тұрғындар жақсы көретін шағын әрі ерекше кафелер көп. Солардың бірі — Асатиани көшесіндегі №30 үйдің жанында орналасқан тәулік бойы жұмыс істейтін кафе. Мұнда жаңадан пісірілген аджар хачапурисін жей аласыз — дәмі тіл үйіреді. Ал егер біршама сәнді орын іздесеңіз, Shavi Lomi мейрамханасына баруға болады. Көшеде жиі музыканттар ойнап тұрады, сол сәттерде Сололаки жандана түсіп, тамаша әсер сыйлайды.
Қай жерде көп ақша шығармай дәмді тамақтануға болады?
Егер нағыз жергілікті тағамнан дәм татып көргіңіз келсе, әуелі хинкалиден бастаңыз. Dafna мейрамханасында оларды дәстүрлі әдіспен әзірлейді: тығыз қамыр, үстінде шағын «қалпақ» және ішіндегі сорпасы. Ал Zodiac-та бәрі заманауи үлгіде: жұқа қамыр, әдемі пішін, бірақ дәмі Dafna-дан кем түспейді.
Аджарлық хачапури тағамын Puri Guliani-де жеп көруге кеңес береміз — олар қамыр мен ірімшікті керемет үйлестіріп пісіреді. Бұл мейрамхананың бірнеше филиалы бар, бірақ Орбелиани базары маңындағысы өте ыңғайлы: базарды немесе қала орталығын аралап жүріп, осында келіп тамақтанып немесе бәліш алып кетуге болады.
Егер дәмі де, ішкі көрінісі де көңіл қуантатын әдемі жер іздесеңіз, Ninia’s Garden немесе Barbarestan мейрамханасына соғып көріңіз. Ninia’s Garden — шарап және тіскебасармен бірге тыныш түскі ас ішуге таптырмас орын, ал Barbarestan — көне грузин рецептері мен революцияға дейінгі Тбилисидің рухын сезінетін кешкі ас үшін мінсіз таңдау.
Грузияның онша танымал емес, бірақ өте дәмді ұлттық тағамдарын да ұмытпаңыз: чкмерули (сарымсақ тұздығында піскен тауық), сациви (жаңғақ тұздығында піскен тауық), лобио (дәмдеуіштермен бұқтырылған үрмебұршақ), лобиани (үрмебұршақ қосылған бәліш) және нигвзиани бадриджани (жаңғақпен салынған баклажан). Бұл — әр грузин отбасы асүйінен табылатын қарапайым үй тағамдары.
Ал жергілікті тұрғындар жоламайтын жерлер де бар, мысалы, Khinkali House — онда үнемі у-шу, қарбалас, ал тағамның дәмі мүлде көңілден шықпайды.
Грузиядан не алып келуге болады?
Классикадан бастаңыз — әрине, шараптан! 8000 Vintages дүкеніне соғып көріңіз — мұнда шағын шарап зауыттарынан жиналған керемет таңдаулы шараптар бар, ал қызметкерлер сізге бәрін түсіндіріп, кеңес беруге әрқашан дайын тұрады. Егер жартылай тәтті шараптарды ұнатсаңыз, усахелури, александроули немесе хванчкара сорттарын байқап көріңіз. Ал табиғи, кахетин стиліндегі шараптарды ұнататындар үшін ұзақ уақыт сақталған шараптар таптырмас таңдау болмақ.
Сыйлыққа немесе естелікке алуға жарайтын заттардың ішінде янци — шарап құятын құмыраларға назар аударыңыз. Оларды Құрғақ көпірдің жанындағы ескі-құсқы базарынан, Ескі Тбилисидің тар көшелерінен, әсіресе Тәуелсіздік алаңы мен Леселидзе көшесінің арасынан табуға болады. Сондай-ақ Марджанишвили ауданында да жақсы дүкендер бар.
Жеуге болатын сыйлықтар алғыңыз келсе, дәмдеуіштер, чурчхела, вакуумда қапталған сулугуни ірімшігі және, әрине, тклапи — яғни жеміс пастиласы бар. Мұның бәрін Орбелиани базары мен Дезертир базарынан алған жөн — мұнда бәрі жаңа, әрі саудаласуға болады.
Тбилиси маңындағы бір күн ішінде аралап шығуға болатын жерлер
Егер бір күнге қала сыртына шығып-қайтқыңыз келсе, Тбилисиге жақын орналасқан мына үш керемет бағытты ұсынамын.
- Мцхета — ең жақын әрі ең оңай жетуге болатын нұсқа, қала орталығынан небәрі 20 минуттық жерде. Мұнда Светицховели шіркеуі мен Джвари монастырі орналасқан — екеуі де Кура өзені мен көне қаланың керемет көрінісін ашатын биіктікте тұр.
- Сигнахи — көлікпен шамамен екі сағаттық жол. Мұнда тар көшелер, ағаш балкондары бар үйлер және өте жайлы атмосфера үшін келу керек. Бодбе монастыріне соғып, кішкентай отбасылық шарап зауыттарының бірінен жергілікті шараптан дәм татып көріңіз — олар көне дәстүрге сай дайындалады және дәмі де ерекше болады.
- Казбеги — ең алыс бағыттардың бірі, жолға үш сағаттай кетеді. Мұнда биік жартас басында орналасқан Гергети шіркеуіне көтеріліп, Қазбек тауы мен мұздықтарға көз тастауға болады. Табиғаттың ауқымы мен сұлулығы мұнда шын мәнінде ерекше сезіледі.
Кеңес: Car4rent.ge арқылы көлік жалдауға болады. Ал қоғамдық көлікпен барғыңыз келсе: Мцхета мен Казбегиге Дидубе автобекетінен көлік қатынайды, ал Сигнахи бағытына бару үшін Исани метро станциясына жол тартасыз, бұл жерден Грузияның шығыс өңірлеріне бағыт алған автобустар қатынайды.
Фото: Лика Абесадзе, Руслан Байгануров, Мадина Султанова, Гүлнәр Наурызбай.
