Жердегі Марс: Маңғыстаудағы таңдай қақтыратын 10 ерекше жер
Бозжыра, Айрақты, Торыш, Тұзбайыр сияқты әдемі жерлерге қалай баруға болатынын айтып береміз.
Маңғыстау — еліміздің оңтүстік-батысындағы табиғаты мен климаты ерекше облыс. Сонау мезозой дәуірінде Маңғыстау аймағын ежелгі Тетис мұхиты алып жатқан деседі. Қазіргі тау мен тасты, сай мен шатқалды, ойлы-қырлы жерлеріне қарап, өзіңді өзге ғаламшарға тап болғандай сезінесің. Оның үстіне Маңғыстауда 362 әулиенің мазары бар, сол себепті бұл аймақ рухани мекен ретінде де танылған. Осы мақалада бұл аймақтың әсерлі де әсем жерлері туралы айтып бергім келеді.
Бекет ата мешіті
Ақтаудан 282 шақырым жерде.
Бекет ата — Маңғыстаудағы рухани әрі діни маңызы зор әулиелердің бірі. Әрі батыр, әрі ойшыл ата өз заманында төрт мешіт тұрғызған. Соның бірі — Маңғыстаудың Оғланды жеріндегі Бекет ата мешіті. Мұнда адамдар ниет етуге, емделуге, рухани тазаруға еліміздің жер-жерінен барып, зиярат етеді.
Ақбор тауының бүйірінде ойылып салынған Бекет ата мешітінде төрт бөлме бар: кіреберіс, намаз оқитын бөлме, Бекет ата жерленген бөлме және кезінде ем іздеп келгендерге дем салатын бөлме. Мешіт аумағында қонып қалғысы келетіндерге арналған тегін үй бар, ер мен әйел адамдарға бөлек жатын бөлмесі жасақталған. Орталық бөлмеде әдетте ұзыннан дастархан жайылып, ас беріледі.
Жету жолы: алдымен Ақтаудан Жаңаөзенге 150 шақырым, Жаңаөзеннен Бекет атаға 132 шақырым жол жүресіз. Қазір баратын жолды жөндеп қойды, сондықтан жеңіл көлікпен жетуге болады. Жергілікті халық Бекет атаға бармас бұрын Жаңаөзеннен әрі орналасқан Бекет атаның ұстазы Шопан ата мешітіне соғып, зиярат ету керек дейді.
Шерқала
Ақтаудан 179 шақырым жерде.
Шерқала — бір жағынан қараса арыстан тәрізді, ал екінші жағынан киіз үй тәрізді тау. Ал кейбір туристер оны кесеге ұқсатады. Тауды жаяу айналып шығу үшін кемі бір сағат керек. Қасына барып, өз көзіңмен көргенде бойыңа ерекше күш жиғандай боласың.
Негізінен бұл тау маңында өрбіген аңыз-әңгімелер аз емес — кейде таудың басында кішкене қалашық болғаны, оның тұрғындары биікте өмір сүріп, жауынан қорғанғаны айтылады. Қазір Шерқала жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енгізілген.
Жету жолы: бұл мекен Ақтау қаласынан шамамен 2,5 сағаттық қашықтықта орналасқан — жол өте жақсы, кез келген көлікпен жетуге болады. Тауға барар жолда мұнайлы ауыл Жетібай мен дәмді шұбатымен танымал Шетпе өңірінен өтесіз. Міндетті түрде тоқтап, дәм татыңыз.
Бозжыра шатқалы
Ақтаудан 280 шақырым жерде.
Үстірт жазығының бөктерінде орналасқан Бозжыра тау сілемдері кейінгі кезде туристердің жиі баратын аймағына айналды. 60-70 миллион жыл бұрын бор жыныстарының шөгінділерінен түзілген шатқалдар мен бағаналарды құз басынан тамашалауға болады. «Қос мұнара», «Жолбарыс жон», «Қамалдар аңғары» деген жартастар көздің жауын алып, рухты асқақтатып жібереді. Қазір бұл жер жарнама, кино, клип түсіретін танымал локацияға айналды.
Жету жолы: Жаңаөзен — Бекет ата жолымен 130 шақырым жүріп, оңға бұрыласыз. 20 минут қиыршық тас, қара жолмен жүріп, Бозжыраға жетесіз.
Жаңбырлы күндері ол жаққа жету жол болмағандықтан қиындай түседі. Ақтаудан не Жаңаөзеннен арнайы автобусқа мініп баруға болады, ал Бозжыраны құз басынан емес, шатқалдардың қасынан тамашалаймын десеңіз, жол талғамайтын көлікке отырған дұрыс.
Қызылкүп (Тирамису)
Ақтаудан 250 шақырым жерде.
Тирамису десертіне ұқсайтын таулары бар Қызылкүп жері қызыл, қоңыр, қызғылт түсті қабат-қабат жартастарымен ерекшеленеді. Атауының өзі «қызыл күмбез» дегеннен шыққан. Өйткені мұнда табиғи күмбездер, шағын шатқалдар мен төбелер жиі кездеседі. Қабат-қабат боп жатқан жартастар — Қызылкүптің көптеген жылдан бері тұрған геологиялық маңызы бар аймақ екенінің дәлелі. Барған туристер ол жақтан жиі акула тістерін тауып жатады, содан біз бұл аймақты ежелгі Тетис мұхитының түбі болды деп пайымдаймыз.
Жету жолы: алдымен Ақтаудан Жаңаөзенге қарай 150 шақырым асфальт төселген жолмен жүру керек. Одан кейін Жаңаөзеннен Қызылсай, Сенекке баратын 100 шықырым топырақты жолмен жүресіз. Сондықтан жеңіл машина емес, биік көлікпен жолға шыққан абзал.
Бұл жер туристер арасында аса танымал емес болғандықтан, жергілікті гидпен немесе экскурсияға еріп барған дұрыс — сол кезде негізгі көрікті жерлерді көріп, қызықты ақпарат аласыз.
Қараман ата жер асты мешіті
Ақтаудан 144 шақырым жерде.
Маңғыстаудың тағы бір көне, тарихи-рухани орындарының бірі — Қараман ата жер асты мешіті. Әйгілі әулие, жолашар, рухани қолдаушы ретінде танылған Қараман ата басына халық дұға етіп, жан тыныштығын іздеп барады. Жер астындағы екі үлкен, бір кішкентай бөлмеден тұратын мешіт тау шатқалындағы табиғи үңгірлерді пайдаланып, ойып жасалған. Төбесінде жарық түсіретін терезе сынды ойықтары бар, төбесін тас мұнаралар тіреп тұр. Жазда іші қоңыр салқын тартып тұрады, жанға жайлы, нағыз рухани орта.
Жету жолы: шамамен 144 шақырым жол жүресіз — Ақтаудан Жетібайға, Жетібайдан Шетпеге барар жолда солға бұрыласыз, әрі қарай тас жолмен жүріп, Қараман ата жер асты мешітіне жетесіз.
Торыш алқабы
Ақтаудан 105 шақырым жерде.
Халық арасында «Домалақ тастар алқабы» деп те аталатын Торыш жері құпияға толы. Ондағы мыңдаған сферолиттің (сфера тәріздес тастар) диаметрі бірнеше сантиметрден басталып 3–4 метрге дейін жетеді. Олардың пайда болу себептері әлі күнге дейін беймәлім. Біреулер жанартаулық не метереологиялық әсермен байланыстарса, біреулер миллиондаған жыл бұрынғы мұхит жәндіктерінің конкрециялары негіз болды деп топшылайды. Енді біреулер тектоникалық өзгерістер әсерінен пайда болды дейді. Қалай болса да бұл мекенді көзбен көріп, құпиясын сезінудің өзі ерекше әсер береді.
Жету жолы: жолы жақсы, жеңіл көлікпен жетуге болады. Ақтаудан Жыңғылдыға барар жолда солға бұрылсаңыз, алқапқа тап боласыз.
Назар аударыңыз: бұл жерде инфрақұрылым аса дамымаған, сондықтан өзіңізбен бірге су мен тіскебасар ала шыққаныңыз жөн.
Айрақты тауы
Ақтаудан 186 шақырым жерде.
Жел мен судың әсерінен ерекше мүсіндерге ұқсас жартастар мен тау жыныстары шоғырланған Айрақтыны «Тасты қамал» деп те атайды. Себебі ондағы жартастар қамал, сарай, мұнаралар сияқты көрінеді.
Айрақты аймағы бор дәуірінің шөгінділерінен құралған, айналасының ежелгі дәуірден бері сақталғаны таңғалдырады. Жартастарында бағзы заманнан қалған петроглифтер бейнеленген — барған жанды тамсандырмай қоймайды. Биыл Айрақтыдағы көрініс ерекше: жиі жаңбыр жауып, қалың қар түскендіктен бұл аймақ жасыл желекке оранды.
Жету жолы: үш сағаттық жерде орналасқан, оның 5 шақырымы — қара жол. Оған екі түрлі жолмен жетуге болады: не Шерқалаға баратын жол арқылы, не Таушық пен Жыңғылды ауылы арқылы.
Тұзбайыр соры
Ақтаудан 254 шақырым жерде.
Тұзбайыр — теңіз деңгейінен 60–70 метрге төмен орналасқан тұзды топырақ пен сор қаптаған аймақ. Шатқалдардың үстінен тамашаласаңыз, алты шақырымға созылған сорды көресіз. Сордың өзіне қарай төмен түскенде тұзды қабаттың бетін 1–2 см су басып жатады. Бұл жердегі көріністің ерекше болғаны соншалық, келген жұрт оны «Жер бетіндегі өзге ғаламшар» деп атайды.
Жету жолы: барар жолдың тоғыз шақырымы қара жол, сол үшін жол талғамайтын көлікпен бір күніңізді арнап шығу керек.
Ақтаудан Бекі ауылына, Бекіден Жармыш ауылына қарай жүресіз. Жармыштан Сайөтеске баратын жолда Жағалбай тауына жетпей оңға бұрылып, тоғыз шақырым жүрсеңіз, Тұзбайырдан бір-ақ шығасыз.
Жолының ұзақ болғанына қарамастан барып көруге тұрарлық жер екені даусыз.
Жығылған тауы
Ақтау қаласынан 170 шақырым жерде.
Маңғыстау өңірінің солтүстік-батысындағы жазық даламен келе жатып, бір мезетте жердің күрт төмен түсіп кеткенін байқайсыз — бұл жер «Жығылған» деп аталады. Атына сай, табиғат өзі жаратқан ерекше көрініс. Жығылып, бір бөлігі опырылып қалған тауды көргендей боласыз. Ғалымдар мұндай құбылыстың жер сілкінісі не басқа да табиғи апат салдарынан болған деседі.
Жығылғанның жанында пішіні жүрек тәріздес Көздіқара көлі бар. Оған түсу — шынайы кардио жаттығуды жақсы көретін туристерге арналған нағыз сынақ. Себебі көлге дейін шамамен бір сағат бойы тастар арасымен төмен түсу қажет. Алайда бұның бәрі бекер емес — төменде сізді табиғаттың ең көркем, тылсым көріністерінің бірі күтеді.
Жету жолы: шамамен 2,5–3 сағаттық жерде орналасқан, ал соңғы 39 шақырымын жүріп өту оңай емес. Сондықтан жол талғамайтын биік көлікпен барған дұрыс.
Ыбықты сайы
Ақтаудан 160 шақырым жерде.
Ыбықты сайы — тесік-тесік 3–6 метрлік жартастарымен танылған Маңғыстаудың ерекше аймағы. Қатты ыстық кездері сай арасы қоңыр салқын күйде тұрады. Ал жауын-шашын күндері сай іші суға толады. Сондықтан ауа райы жайсыз кезде бұл жаққа бармаған жөн. Ыбықтыдағы шиеленіскен жолдар, үңгірлер мен иіндер, тастағы табиғат салған суреттер әркімге-ақ әсер ететіні сөзсіз: сағаттап қарап, тамсанудан шаршамайсың! Кезінде бұл жер тау ешкілердің мекені болған деседі. Көне түркі тілінде «ыбық» — «ешкі» деген мағына береді, Ыбықты сай деп аталуы да содан шығар.
Жету жолы: Ақтаудан Ыбықтыға дейін 160 шақырым. Маңғыстаудан Бейнеуге баратын жолдан төрт шақырым, Қараман ата жер асты мешітінен 13,5 шақырым қашықтықта орналасқан.
Маңғыстау — табиғат пен тарих тоғысқан, тамаша көріністерге толы шынайы қазына. Мұнда әр адам өзіне керек нәрсені табады: көне киелі орындардан бастап, тылсым таулар мен басқа ғаламшардың пейзажына ұқсайтын табиғат кереметтеріне дейін.
